Obszar tematyczny 1.
[start]Ochrona zasobów genowych roślin użytkowych.[koniec]

---

Cel obszaru tematycznego:

Celem realizacji obszaru tematycznego jest zachowanie w stanie żywym, charakterystyka i ocena oraz udostępnianie materiału genetycznego roślin użytkowych oraz innych gatunków roślin mających znaczenie dla wyżywienia i rolnictwa, zwiększanie różnorodności genetycznej roślin na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych.

Uzasadnienie obszaru tematycznego:

Zmienność genetyczna roślin uprawnych i ich dzikich krewniaków stanowi niezbędny materiał wyjściowy do genetycznego doskonalenia roślin użytkowych, zarówno w drodze selekcji prowadzonej przez rolników, jak i klasycznej hodowli roślin oraz biotechnologii, służących zaspokajaniu potrzeb człowieka. Jest również niezbędna w procesie adaptacji roślin do nieprzewidywalnych zmian środowiskowych. Utrzymanie różnorodności i zmienności genetycznej roślin w ekosystemach warunkuje utrzymanie ich równowagi ekologicznej. Postępująca erozja genetyczna roślin uprawnych i ich dzikich krewniaków oraz ubożenie roślinności ekosystemów, w tym ekosystemów rolniczych, wymusza podejmowanie działań zapobiegających temu procesowi przede wszystkim na poziomie krajowym i międzynarodowym.

Zagadnieniem tym zajmuje się Konwencja o Różnorodności Biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r.(Dz.U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532), której jednym z celów jest ochrona różnorodności biologicznej, zapobieganie erozji genetycznej, zrównoważone użytkowanie jej komponentów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych. Cele te i ich realizację w odniesieniu do roślin rolniczych określa Międzynarodowy Traktat o zasobach genetycznych roślin dla wyżywienia i rolnictwa, sporządzony w Rzymie dnia 3 listopada 2001 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 159, poz. 1128), którego Polska stała się stroną ratyfikując go w 2004 r.

Działania na rzecz ochrony różnorodności roślin użytkowych w Polsce prowadzone były od wczesnych lat 70. w różnych ośrodkach badawczych. W 1979 r. na podstawie porozumienia międzyresortowego powstał w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Zakład Krajowych Zasobów Genowych, w którym skoncentrowano działania związane z gromadzeniem i utrzymaniem w stanie żywym ginących odmian roślin uprawnych i ich dzikich krewniaków z głównym przeznaczeniem do ówczesnej i przyszłej hodowli. Obecnie jest to Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, będące odpowiednikiem zagranicznych instytucji nazywanych bankami genów lub narodowymi kolekcjami. Od 1996 r. zadania związane z ochroną zasobów genowych w praktyce sprowadzały się do realizacji, koordynowanego przez IHAR Krajowego Programu Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych, mającego na celu ochronę materiału genetycznego roślin uprawnych, nieuprawnych roślin użytkowych i ich dzikich krewnych na potrzeby hodowli, badań naukowych, rolnictwa i dla innych gospodarczo ważnych celów. Do 2007 r. program był finansowany ze środków Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przyznawanych corocznie na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Od 2008 r. utrzymanie kolekcji zasobów genowych było finansowane w ramach dwóch programów wieloletnich – „Ulepszanie Roślin dla Zrównoważonych AgroEkoSystemów, Wysokiej Jakości Żywności i Produkcji Roślinnej na Cele Nieżywnościowe” realizowanego przez IHAR-PIB we współpracy z 13 instytucjami oraz „Rozwój zrównoważonych metod produkcji ogrodniczej w celu zapewnienia wysokiej jakości biologicznej i odżywczej produktów ogrodniczych oraz zachowania bioróżnorodności środowiska i ochrony jego zasobów” realizowanego przez IO w Skierniewicach.

Realizacja zadania pozwoli na dalsze sprawne i czynne działania na rzecz ochrony i wykorzystania roślinnych zasobów genowych w kraju oraz wywiązywanie się z obowiązków wynikających z międzynarodowych umów, a w szczególności Międzynarodowego Traktatu o zasobach genetycznych roślin dla wyżywienia i rolnictwa, Konwencji o Różnorodności Biologicznej, wdrażanie przyjętego w 2011 r. podczas 13. Sesji Komisji FAO ds. Zasobów Genetycznych dla Wyżywienia i Rolnictwa Drugiego Globalnego Planu Działań dla Wyżywienia i Rolnictwa oraz realizację celów i priorytetów Strategii Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012-2020.

Obszar tematyczny obejmuje:

1. odmiany i populacje miejscowe zbierane podczas ekspedycji krajowych i w krajach sąsiedzkich oraz uzyskane w drodze wymiany,
2. dzikie gatunki spokrewnione z roślinami uprawnymi, dziko rosnące rośliny jadalne i rośliny towarzyszące uprawom polowym.
3. odmiany polskie skreślone z krajowego rejestru, nowe polskie odmiany zarejestrowane w COBORU oraz linie i inne materiały hodowlane polskiego pochodzenia o szczególnych cechach dla hodowli,
4. cenne materiały zagranicznego pochodzenia stanowiące źródło poszukiwanych cech.

Wykaz najważniejszych kolekcji roślin objętych Programem:

Kolekcje pszenicy, kukurydzy, żyta, owsa, jęczmienia, gryki, ziemniaka, buraka, roślin motylkowatych grubonasiennych i drobnonasiennych, roślin oleistych, traw użytkowych, roślin łąkowych i pastwiskowych, rekultywacyjnych i energetycznych, zielarskich, lnu i konopi, chmielu, tytoniu i innych roślin użytkowych, roślin warzywnych (w tym cebuli, czosnku, szalotki, ogórka, roślin dyniowatych, pomidora, pietruszki, selera, kopru, fasoli, szparaga, marchwi, kapusty, kalafiora, brokuła i papryki), drzew owocowych (w tym jabłoni, gruszy, śliwy, wiśni, czereśni, brzoskwini, moreli, leszczyny i orzecha włoskiego, podkładek drzew ziarnkowych i pestkowych oraz kolekcje rzadkich gatunków roślin sadowniczych),roślin jagodowych (w tym truskawki i poziomki, maliny, jeżyny, porzeczki, agrestu, borówki wysokiej i żurawiny wielkoowocowej), winorośli, roślin ozdobnych (lilii, narcyzów, tulipanów, mieczyków i róż)i dzikich krewniaków roślin uprawnych.

Lista zadań w obszarze tematycznym

1. Zadanie 1.1 Koordynacja działań związanych z ochroną i udostępnianiem zasobów genetycznych roślin użytkowych.
2. Zadanie 1.2 Gromadzenie i zachowanie w kolekcjach polowych, in vitro i kriokonserwacja, charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genetycznych i informacji w zakresie roślin rolniczych oraz innych roślin użytkowych, spokrewnionych dzikich gatunków i roślin towarzyszących
3. Zadanie 1.3 Gromadzenie, zachowanie w kolekcjach ex situ, kriokonserwacja oraz charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genowych i informacji w zakresie roślin warzywnych, sadowniczych, ozdobnych i miododajnych oraz spokrewnionych dzikich gatunków.
4. Zadanie 1.4 Prowadzenie centralnej długoterminowej przechowalni nasion zasobów genetycznych roślin użytkowych, prowadzenie herbarium.
5. Zadanie 1.5 Prowadzenie centralnej bazy danych i udostępnianie informacji o zasobach genetycznych roślin użytkowych.
6. Zadanie 1.6 Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i zielarskich na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych.
7. Zadanie 1.7 Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin ogrodniczych na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych.