Program wieloletni „Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacjii wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju” zwany dalej „Programem”,stanowi rozwinięcie prac prowadzonych w programie wieloletnim pt. „Ulepszanie Roślin dla Zrównoważonych AgroEkoSystemów, Wysokiej Jakości Żywności i Produkcji Roślinnej na Cele Nieżywnościowe” realizowanym w latach 2008 – 2013 przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin-Państwowy Instytut Badawczy w Radzikowie, zwany dalej „IHAR-PIB”, na podstawie Uchwały Rady Ministrów Nr 117/2008 z dnia 27 maja 2008 r.

W nowym Programie w pierwszej kolejności zostaną upowszechnione i wdrożone do praktyki rolniczej wyniki oraz linie i formy roślin wytworzone w programie realizowanym dotychczas latach 2008-2013. W wielu przypadkach prace badawcze i materiały roślinne uzyskane w obecnym programie będą w nowym Programie wymagały dokończenia i poszerzenia o nowe właściwości przed skierowaniem do wdrożenia. Rozwój hodowli staje się coraz szybszy i droższy ze względu na stosowanie nowoczesnych metod badawczych w naukach przyrodniczych. W tych warunkach utrzymanie polskiej hodowli i nasiennictwa na rynku krajowym, a także stworzenie jej możliwości ekspansji na rynki zagraniczne wymaga ciągłego wspierania przez naukę. Dzięki badaniom naukowym i pracom o charakterze służb publicznych, w tym wsparciu finansowemu ze środków publicznych oraz merytorycznemu, jakie gwarantuje nauka przekazująca swoje najnowsze osiągnięcia do praktycznej hodowli, możliwe jest utrzymywanie się polskich firm hodowlanych na konkurencyjnym rynku Unii Europejskiej. Podobne rozwiązania i mechanizmy funkcjonują w wielu rozwiniętych krajach. Należy podkreślić, że w utrzymanie tego stanu w ostatnich 6 latach swój wkład wniosły prace realizowane w ramach programu wieloletniego 2008-2013 realizowanego przez IHAR-PIB. Nowy program pomyślany jest jako uzasadniona kontynuacja poprzedniego programu wieloletniego. W obecnym Programie zaproponowano wiele wątków wynikających z rozwoju nauki i hodowli a także osiągnięć zakończonego w 2013 r. programu wieloletniego.

Postęp biologiczny, stanowiący część składową postępu rolniczego, jest jedną z najistotniejszych sił napędowych rozwoju rolnictwa. Każda odmiana wpisywana do rejestru odmian, o którym mowa w art. 5 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o nasiennictwie (Dz. U. z 2012 r. poz. 1512 oraz z 2013 r. poz. 856), zwanego dalej „krajowym rejestrem”, jest genetycznie doskonalsza od poprzedniej. W odróżnieniu od innych sposobów rozwoju i intensyfikacji produkcji rolniczej, postęp biologiczny ma charakter prośrodowiskowy, gdyż istotą tak rozumianego postępu jest doskonalenie cech genetycznych organizmów żywych w kierunku zmiany wydajności i jakości produkcji rolniczej. W hodowli roślin efektem postępu biologicznego są nowe odmiany i nowe metody korekty genotypu roślinnego. Tworzony w tej dziedzinie postęp biologiczny przenoszony jest bezpośrednio do produkcji roślinnej poprzez nasiennictwo. Nowe odmiany stają się bezpośrednim nośnikiem postępu, rozwoju i zwiększania produkcji roślinnej, w aspektach ilościowym i jakościowym. Są one najtańszym sposobem zwiększania i rozwoju produkcji rolnej. Głównym celem hodowli roślin rolniczych jest wprowadzenie do produkcji odmian o wyższej wartości użytkowej (wyższa plenność, poprawa wartości żywieniowej, paszowej bądź technologicznej uzyskiwanego plonu, zwiększenie odporności na choroby, szkodniki, fizyczne czynniki środowiska), etc…

Selekcja polegająca na wyborze osobników rodzicielskich następnego pokolenia, jako jedno z podstawowych działań hodowlanych, może być dokonana po ocenie wartości genotypowej organizmów, spośród których zostaną wybrane genotypy do dalszego doskonalenia genetycznego. Z kolei rozwój badań naukowych w zakresie genetyki molekularnej sprawił, że w ostatnich latach decyzja selekcyjna coraz częściej jest wynikiem analizy molekularnej markerów genetycznych. Program uwzględnia wskazane aspekty związane z wdrażaniem postępu biologicznego w hodowli roślin. Zaplanowane prace w Programie przewidują ewaluację badań od analizy fenotypowej do analizy genotypowej, dzięki czemu wyniki prowadzonych w IHAR-PIB prac stricte naukowych, zostają wdrażane niemal na bieżąco do prac rozwojowych, wykonywanych na rzecz hodowli, nasiennictwa i ochrony różnorodności biologicznej. Wyniki prac są na bieżąco publikowane w czasopismach naukowych oraz branżowych, a także prezentowane na konferencjach, szkoleniach i warsztatach.

W Programie zostały ujęte obszary i zadania ważne dla rolnictwa, w tym hodowli roślin i nasiennictwa, które ze względu na koszt ich wykonania, duże ryzyko uzyskania oczekiwanych wyników i odległego zwrotu nakładów nie są atrakcyjne dla innych podmiotów łącznie z przedsiębiorstwami hodowlano-nasiennymi.

Kluczowym elementem dla dalszego rozwoju hodowli roślin i nasiennictwa jest zachowanie i poszerzanie zmienności genetycznej roślin uprawnych, m.in. przez wykorzystywanie dla potrzeb hodowlanych dzikich gatunków pokrewnych. Zmienność genetyczna stanowi niezbędny materiał wyjściowy do genetycznego doskonalenia roślin użytkowych zarówno w drodze selekcji prowadzonej przez rolników jak i klasycznej hodowli roślin oraz współczesnej biotechnologii. Jest również niezbędna w procesie adaptacji roślin do nieprzewidywalnych zmian środowiskowych. Utrzymanie różnorodności i zmienności genetycznej roślin w ekosystemach warunkuje utrzymanie ich równowagi ekologicznej, ma także znaczenie kulturowe, rekreacyjne, estetyczne i biologiczne. Postępująca erozja genetyczna roślin uprawnych i ich gatunków pokrewnych oraz ubożenie roślinności w ekosystemach, w tym w ekosystemach rolniczych, wymusza podejmowanie działań zapobiegających temu procesowi na poziomie krajowym i w skali międzynarodowej. Program podejmuje zadania o charakterze interdyscyplinarnym i integrującym instytucje i dyscypliny naukowe poczynając od genomiki, przez metabolomikę, biotechnologię, biologię, genetykę molekularną i klasyczną, elementy agrotechniki, ochrony roślin, a także ochrony i wykorzystania bioróżnorodności. Holistyczny charakter Programu jest miarą jego innowacyjności.Takie innowacyjne działanie synergiczne na styku różnych dziedzin jest obecnie warunkiem efektywnego postępu w badaniach i wdrożeniach.

Promując uprawę roślin alternatywnych Program przyczyni się do zapobiegania erozji gleby, rekultywacji terenów zdewastowanych i skażonych, poszerzenia źródeł energii odnawialnej a tym samym zwiększenia dochodów gospodarstw rolnych prowadzonych na słabych glebach. Jednym z zadań Programu jest kształtowanie produkcji rolnej zgodnie ze światowymi tendencjami uwzględniającymi wymogi ochrony środowiska naturalnego przy zachowaniu jego walorów krajobrazowych.

Warto nadmienić, iż Program pozostaje w ścisłym związku z europejskimi sieciami naukowymi typu European Research Area Network (ERA-NET), w szczególności ERA-NET-C-IPM, której uczestnikami są IHAR-PIB i Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach, zwany dalej „IO”. Proponowany Program nawiązuje także do problematyki ustanawianego przez Komisję Europejską programu HORYZONT 2020.